در این مطلب، طرح توجیهی (گزارش امکان‌سنجی) و جایگاه آن در مسیر توسعۀ طرح توضیح داده خواهد شد. طرح توجیهی، طرحی است که به افراد کمک می‌کند تا ابعاد مختلف سرمایه‌گذاری را مورد بررسی قرار دهند و همچنین با استفاده از آن نقاط قوت و ضعف طرح، قبل از ورود سرمایه‌گذار به فرآیند اجرا و سرمایه‌گذاری، مورد شناسایی قرار می‌گیرد.
از جمله مهم‌ترین مواردی که در طرح امکان‌سنجی بررسی می‌شود، به شرح زیر است:
۱. بازار و تحقیقات بازار
این مورد در پیش‌بینی میزان جذابیت پذیرش طرح در بازار، رقبای آن و ... به افراد کمک می‌کند؛
۲. فناوری و تکنولوژی
این مورد به بررسی فناوری و تجهیزات مورد نیاز برای کسب و کار مذکور می‌پردازد؛
۳. مباحث مالی
این مورد به بررسی چگونگی کسب درآمد و هزینه‌های مرتبط با این طرح و همچنین وجه مورد نیاز برای سرمایه‌گذاری در طرح نامبرده، می‌پردازد.
جایگاه گزارش امکان‌سنجی در مسیر توسعۀ طرح
۱. اولین مرحله از مطالعات، شامل Business Model یا مدل کسب و کار است. مدل کسب و کار، چارچوب اولیه و کلی کسب و کار را در اختیار افراد قرار می‌دهد.
۲. بعد از مدل کسب و کار، مرحلۀ تحلیل فرصت یا Opportunity Study است. این مرحله برای طرح‌هایی استفاده می‌شود که صرفاً در مورد آن یک ایدۀ اولیه وجود دارد و در این مرحله لازم است ایدۀ اولیه از جهت اینکه در بازار پتانسیل پذیرش دارد یا خیر بررسی شود. در تحلیل فرصت، عمدۀ تمرکز بر روی بازار است.
۳. مرحلۀ سوم، Pre-feasibility Study یا امکان‌سنجی مقدماتی است. این مرحله برای تمام مطالعات اقتصادی لازم به اجرا نیست. در بسیاری از طرح‌های سرمایه‌گذاری بخصوص طرح‌های صنعتی بزرگ مثل صنایع پالایشگاهی، سیمان، پتروشیمی و ... و طرح‌های مادر از این دست، مطالعات امکان‌سنجی بسیار زمان‌بر و هزینه‌بر است. بنابراین در چنین شرایطی PFS به عنوان یک گام مقدماتی قبل از طرح امکان سنجی صورت می‌گیرد تا با این ارزیابی سطحی، با صرف زمان و هزینۀ کمتر بتوان در جریان چالش‌های طرح قرار گرفت و امکان اقتصادی بودن یا نبودن آن را سنجید.
۴. مرحلۀ چهارم، امکان‌سنجی است. این مرحله به افراد کمک می‌کند تا امکان‌پذیری طرح را در ابعاد مختلف بررسی کنند. بررسی موضوعاتی چون پتانسیل اجرایی بودن طرح، وجود بازار جذاب برای آن، شرایط اجرا از نظر فنی و همچنین بحث‌های مالی و اقتصادی که طرح مذکور چه میزان سوددهی ایجاد خواهد کرد از جمله مواردی است که در این مرحله مورد سنجش قرار می‌گیرد.
۵. مرحلۀ پنجم، انتخاب طرح و روش است. بعد از مطالعۀ امکان‌سنجی، زمان آن است که در مورد اجرای طرح و روش اجرای آن تصمیم گرفته شود.
۶. مرحلۀ ششم، تدوین طرح کسب و کار است. با تدوین این طرح می‌توان وارد فرآیند اجرای طرح شد.
۷. مرحلۀ هفتم، اجرای طرح است. اجرای طرح با به‌روزرسانی طرح کسب و کار همزمان است. در این مرحله لازم است طرح کسب و کار بررسی شود که آیا نیاز هست تغییراتی در آن صورت پذیرد یا خیر.
بنابراین، ایدۀ اولیه با طی مراحل فوق، به بلوغ رسیده و در نهایت به بهره‌برداری و تولید می‌رسد؛ به این ترتیب است که ایدۀ اولیه می‌تواند به یک کارخانه، کسب و کار و ... تبدیل شود.
در این مطلب، مطالعۀ امکان سنجی و جایگاه آن در مسیر توسعۀ طرح توضیح داده شد؛ در ادامه، فرآیند توسعۀ محصولات جدید توضیح داده خواهد شد.
