در مطلب قبلی، اوراق مرابحه به عنوان یکی از انواع اوراق مالی اسلامی توضیح داده شد. در این مطلب، اوراق سفارش ساخت که به آن اوراق استصناع نیز گفته میشود توضیح داده میشود.
قرارداد سفارش ساخت، قراردادی است که به موجب آن یکی از طرفین قرارداد در مقابل مبلغی معین، ساخت و تحویل دارایی مشخص را در زمان معین متعهد میشود. فرآیند انتشار اوراق سفارش ساخت با مثال زیر توضیح داده میشود:
شرکت «الف»، قصد ساختن یک هتل را دارد و منابع کافی برای ساخت را در اختیار ندارد. به این منظور به بازار سرمایه مراجعه میکند. با دریافت مجوز انتشار اوراق سفارش ساخت از سازمان بورس، یک نهاد واسط به این اوراق اختصاص داده میشود. در اوراق سفارش ساخت، به شرکت الف، که نیاز به تأمین منابع مالی دارد، بانی یا پیمانکار گفته میشود زیرا که در این اوراق، شرکت بانی مسئولیت ساخت هتل را بر عهده دارد.
نهاد واسط اوراق را منتشر کرده، پول را از خریداران اوراق جمعآوری و در اختیار شرکت الف قرار میدهد. شرکت الف شروع به ساخت و ساز هتل میکند. تا زمانی که ساخت هتل توسط شرکت الف به اتمام نرسیده است، هتل به نام نهاد واسط به وکالت از خریداران اوراق است و نهاد واسط در نقش کارفرما است. از لحظۀ اتمام ساخت هتل، قرارداد اجاره به شرط تملیک با شرکت الف بسته میشود و شرکت الف که تا این لحظه به عنوان پیمانکار شناخته میشد، از این لحظه به بعد نقش مستأجر را دارد. در این شرایط شرکت الف با درآمد حاصل از ساخت هتل، سود اوراق را به سپردهگذاری مرکزی پرداخت و سپردهگذاری این مبالغ را به خریداران اوراق پرداخت میکند. در نهایت نیز بانی اصل پول را پرداخت کرده و هتل به نام شرکت بانی درمیآید. علاوه بر ارکان مذکور، رکن دیگری نیز در اوراق سفارش ساخت به نام «ناظر ساخت» وجود دارد. این رکن به این علت به وجود آمده است که اگر شرکت بانی که در نهایت دارایی ساخته شده به نام او درمیآید با مشکلی مواجه شود و نتواند سود اوراق و اصل آن را پرداخت کند، نهاد واسط به عنوان وکیل مردم بتواند دارایی ساخته شده را به فروش برساند به همین دلیل باید از کیفیت ساخت هتل اطمینان داشته باشد. در واقع ناظر ساخت از میان اشخاص حقوقی دارای پروانۀ اشتغال به کار مهندسی وفق قوانین و مقررات مربوط به نظام مهندسی و یا دارایی گواهی نظارت از معاونت برنامهریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری، به انتخاب بانی با تأیید سازمان انتخاب میشود.
خلاصۀ فرآیند انتشار اوراق سفارش ساخت در فلوچارت زیر نمایش داده میشود:
شکل (۱): انتشار اوراق سفارش ساخت