در مطلب قبلی، ساز و کار پیمان آتی و تفاوت پیمان و قرارداد آتی توضیح داده شد. در این مطلب انواع پیمان آتی که شامل قرارداد آتی نرخ ارز، نرخ سود، اوراق بهادار و کالایی هستند، توضیح داده می‌شود.

پیمان آتی نرخ ارز
نرخ ارز مانند نرخ کالاها یا نرخ بهره به طور پیوسته در حال تغییر است و همین موضوع، فعالان بازار را در معرض ریسک نرخ ارز قرار می‌دهد. برای ایجاد پوشش در مقابل این ریسک ایجاد شده می‌توان از پیمان آتی نرخ ارز استفاده کرد.
به عنوان مثال، فرض کنید که شرکت الف برای واردات مواد اولیه در تاریخ ۱ مهر، ۱,۵۶۰,۰۰۰ دلار نیاز دارد. تاریخ فعلی ۱ اردیبهشت می‌باشد و شرکت الف ۲ راه پیش رو دارد:
۱. معادل دلاری مورد نیاز خود را هم‌اکنون خریداری کند و تا تاریخ ۱۵ شهریور نگهداری کند. ولی این عمل باعث راکد ماندن نقدینگی شده و شرکت را با هزینۀ فرصت مواجه می‌سازد.
۲. راه حل دیگر اینکه شرکت الف در بازار آتی، نرخ ارز معادل ریالی ارز مورد نیاز خود را تهیه کند. اگر در بازار نقدی نرخ هر دلار برابر ۲۱,۰۰۰ ریال باشد و در بازار پیمان آتی، نرخ ارز روز معادل ۲۵,۰۰۰ ریال باشد، شرکت الف به این بازار مراجعه کرده و نرخ ارز ۲۵,۰۰۰ ریال را برای خود ثابت می‌کند. به این ترتیب شرکت الف توانسته ریسک نرخ ارز را برای خود پوشش دهد. در این مثال اگر نرخ ارز در تاریخ ۱ مهر به ۲۷,۰۰۰ ریال برسد، شرکت الف به میزان ۲,۰۰۰ ریال مابه‌التفاوت نرخ ارز جاری و نرخ ارز قرارداد را از طرف مقابل دریافت می‌کند و در بازار، ارز مورد نیاز خود را خریداری می‌کند و اما در صورت کاهش نرخ ارز به ۲۰,۰۰۰ ریال، معادل ۴,۰۰۰ ریال به طرف مقابل پرداخت می‌کند. در عین حال شرکت الف شرایط عدم اطمینان را برای خود حذف کرده و می‌تواند پیش‌بینی نقدی مناسبی داشته باشد.

 پیمان آتی نرخ سود
پیمان آتی نرخ سود بین بانک‌های بزرگ رایج است و بر اساس آن یک بانک موافقت می‌کند در بانک دیگر سرمایه‌گذاری کند. این موافقت‌نامه خود یک قرارداد آتی در سپرده می‌باشد. زمان سپرده‌گذاری، بانک سپرده‌گذار، وجوه مورد توافق را در بانک طرف قرارداد سپرده‌گذاری می‌کند. در این قرارداد مابه‌التفاوت نرخ سود تعیین شده و نرخ سود ارز منتقل می‌شود.

به عنوان مثال‌‌، فرض کنید بانک الف سه ماه آتی بعد از بانک ب یک میلیارد ریال وام دریافت خواهد کرد و قرارداد را تحت عنوان پیمان آتی نرخ سود تعریف می‌کند. قرارداد مزبور نرخ سود ۸ درصد را برای وام سه ماهه که سه ماه بعد از تاریخ امروز خواهد بود مشخص کرده است.
اگر ۳ ماه بعد، نرخ سود لایبور برای وام سه ماهه به بالاتر از ۸ درصد مثلاً ۱۰ درصد برسد، بانک الف، مابه‌التفاوت را از بانک ب دریافت خواهد کرد. به عنوان مثال اگر نرخ لایبور به ۱۰ درصد برسد، مابه‌التفاوت به صورت زیر محاسبه می‌شود: 

از طرفی اصل مبلغ دو میلیارد ریال است و لذا مبلغ سود قابل پرداخت در تاریخ سررسید عبارت خواهد بود از:

 اگر سه ماه بعد نرخ لایبور به کمتر از ۶ درصد برسد، بانک الف خالص مابه‌التفاوت بین ۶ درصد و نرخ لایبور را به بانک ب پرداخت خواهد کرد.

نمودار(۲): وجه دریافتی در پیمان آتی نرخ سود توسط خریدار

در پیمان آتی نرخ سود، اصل پول منتقل نمی‌شود و فقط مابه‌التفاوت نرخ قرارداد و نرخ روز بین بانک الف و ب منتقل خواهد شد. بنابراین بانک الف در ماه سوم مابه‌التفاوت را دریافت یا پرداخت خواهد کرد که در مثال ذکر شده دریافت مابه‌التفاوت توسط بانک الف صورت می‌گیرد. ۱۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال مابه‌التفاوت برای تاریخ سررسید است که به علت دریافت این مبلغ در ۳ ماه قبل از تاریخ سررسید، ۱۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال تنزیل می‌شود که محاسبات آن در نمودار (۲) شرح داده شده است.

 پیمان آتی روی اوراق بهادار
بازار اوراق بهادار توانسته است پیمان‌های آتی فراوانی را مورد معامله قرار دهد. بنگاه‌های کارگزاری نیز در این بازار به گونه‌ای فعال حضور دارند و با استفاده از سیستم‌های الکترونیکی، خریداران و فروشندگان را گردهم آورده، به یکدیگر معرفی می‌کنند و معاملات نقدی و پیمان‌های آتی زیادی را روی اوراق بهادار به انجام می‌رسانند.  

 پیمان آتی روی کالاها
پیمان آتی کالاها بدین صورت است که طرفین قرارداد، تحویل کالای خاص با قیمت معین را در زمان مشخصی از آینده تضمین می‌کنند. مشخصات کالاهای قابل تحویل به طور کامل معین می‌گردد و همچنین بهای آن نیز معلوم می‌شود. با استفاده از این پیمان می‌توان ریسک تغییرات قیمت انواع کالاها را پوشش داد.
برای استفاده از پیمان آتی کالا باید به این مسأله توجه داشت که هزینۀ استفاده از این پیمان نسبت به خرید نقدی باید کمتر باشد. برای توضیح این مطلب فرض می‌شود هزینۀ معاملات وجود ندارد و هزینۀ وام‌دهی و وام‌گیری با هم برابر است. در این حالت در صورت نیاز به کالایی در آینده، ۳ راه پیش روی خریدار است:
۱. کالا را در بازار نقد خریداری و تا زمان نیاز آن را نگهداری کند: در این حالت قیمت (P) نقداً پرداخت شده و تا تاریخ سررسید (T) نگهداری می‌شود. در این زمان هزینۀ نگهداری و فرصت وجود دارد که با (c) نشان داده می‌شود.
۲. با استفاده از پیمان آتی، کالای مورد نیاز خود را خریداری کند: در این حالت، در صورتی که قیمت آتی کالا (F)، کمتر از مجموع قیمت نقد (P) و هزینۀ نگهداری و فرصت (C) باشد (F<P+C)، پیمان آتی منعقد خواهد شد در غیر این صورت خرید نقدی کالا ترجیح داده می‌شود.
۳. کالا را به قیمت روز در زمان نیاز بخرید: در این حالت، ریسک قیمت آتی را باید تحمل کرد.
بنابراین برای ورود به بازار پیمان آتی، در نظر گرفتن قیمت کالا، قیمت نقد کالا و هزینه‌های نگهداری ضروری می‌باشد.

در این مطلب، انواع پیمان‌های آتی توضیح داده شد. در مطلب بعدی، قیمت‌گذاری پیمان آتی توضیح داده خواهد شد.