طی سالیان اخیر، بازارهای مشتقه اهمیت روزافزونی پیدا کرده است. اکنون لازم است که متخصصین مالی و سرمایه‌گذاران با این بازارها و ابزارهای مورد استفاده در آن و همچنین نحوۀ استفاده از این ابزارها آشنایی پیدا کنند. در ادامه ابزارهای مشتقه و انواع معامله‌گران بازارهای مشتقه توضیح داده می‌شود.
ابزارهای مهندسی مالی را می‌توان به چهار دستۀ اساسی تقسیم کرد:
- ابزارهای مالکیت (Equities)
- ابزارهای بدهی (Debt)
- ابزارهای مشتقه (Derivatives)
- ابزارهای ترکیبی (Hybrids)
ابزارهای مشتقه
ابزارهای مشتقه نوعی ابزار مالی‌اند که ارزش آن‌ها از ارزش سایر اوراق بهادار مشتق می‌شود. انواع ابزارهای مشتقه شامل قراردادهای آتی، پیمان آتی، اختیار معامله و تاخت است.
قرارداد آتی
قرارداد آتی یا "Future Contract" عبارت است از توافق طرفین برای خرید و فروش دارایی پایه در تاریخ مشخصی از آینده که مقدار آن و قیمت آن نیز در قرارداد مشخص می‌گردد. در این قرارداد، سرمایه‌گذاری که توافق به خرید دارایی پایه می‌کند، به اصطلاح «موضع معاملاتی خرید» یا "Short Position" و سرمایه‌گذاری که توافق به فروش دارایی پایه می‌کند، به اصطلاح «موضع معاملاتی فروش» یا "Long Position" اتخاذ کرده است.
پیمان آتی
پیمان آتی یا "Forward Contract" توافقی است مبتنی بر خرید و فروش دارایی پایه در زمانی معین در آینده و با قیمت مشخص، که مشابه قرارداد آتی است. اما وجه تمایز این دو در آن است که قراردادهای آتی در بورس و پیمان‌های آتی در بازارهای خارج از بورس معامله می‌شوند. دارایی پایۀ مورد معامله در پیمان‌های آتی اغلب، ارزهای خارجی هستند.
قرارداد اختیار معامله
به طور کلی، حق اختیار معامله را می‌توان به دو دستۀ اختیار خرید یا "Call Option" و اختیار فروش یا "Put Option" تقسیم کرد. اختیار خرید به دارندۀ خود حق می‌دهد که دارایی موضوع قرارداد را با قیمت معین که به آن «قیمت توافقی» یا «قیمت اعمال» گفته می‌شود، در سررسید اختیار معامله و یا قبل از آن تاریخ خریداری کند. این قرارداد برای فرد الزام ایجاد نمی‌کند و همین عدم ایجاد الزام، وجه تمایز اختیار معامله از قرارداد آتی است.
اختیار خرید یا فروش به دو حالت اروپایی و آمریکایی تقسیم می‌شوند. اختیار اروپایی، فقط در تاریخ سررسید قابلیت اعمال دارد. در حالی که اختیار آمریکایی در هر زمانی قبل از تاریخ سررسید یا در تاریخ سررسید قابل اعمال است.
چهار نوع معامله‌گر در بازارهای اختیار معامله وجود دارند:
۱. خریداران اختیار خرید
۲. فروشندگان اختیار خرید
۳. خریداران اختیار فروش
۴. فروشندگان اختیار فروش
قرارداد تاخت
قرارداد تاخت یا "SWAP"، گونه‌ای از ابزار مشتقه است که در آن یک طرف قرارداد نسبت به معاوضۀ عواید ناشی از ابزار مالی خود با عواید ناشی از ابزار مالی طرف مقابل اقدام می‌کند. در این قرارداد مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی با نرخ ثابت می‌توانند با مجموعه‌ای از جریانات نقدی با نرخ شناور نیز تاخت زده شوند.
انواع معامله‌گران
سه گروه عمدۀ معامله‌گران در بازارهای آتی، پیمان‌های آتی و اختیار معامله شامل پوشش‌دهندگان ریسک، سفته‌بازان و آربیتراژگران است. پوشش‌دهندگان ریسک با استفاده از قراردادهای آتی، پیمان‌های آتی و اختیار معاملات به دنبال کاهش ریسکی که از حرکات آتی در یک متغیر ناشی می‌شود، هستند. سفته‌بازان از پیش‌بینی جهت حرکت آتی قیمت در یک متغیر بازار استفاده می‌کنند. آربیتراژگران نیز با اتخاذ موقعیت‌های متناسب در دو یا چند بازار مختلف، به دنبال کسب سود بدون ریسک هستند.
در این مطلب، انواع ابزارهای مشتقه و انواع معامله‌گران این بازارها توضیح داده شد. در مطلب بعدی، ساز و کار بازار قراردادهای آتی تشریح خواهد گردید.
