در مطلب قبلی مفهوم ابزار مشتقه بیان شد و گفته شد، ابزار مشتقه، یک ابزار مالی است که ارزش آن از چیز دیگری نشأت گرفته است. مشتق مالی یک قرارداد یا ابزار مالی بوده که افزایش یا کاهش ارزش آن مبتنی بر ارزش دارایی دیگری است که از آن مشتق شده است. قیمت قرارداد مشتقات مالی ممکن است مبتنی بر قیمت سهام یا اوراق قرضه، قیمت یک کالای خاص مانند طلا یا نفت، متغیرهای اقتصادی و یا حتی شرایط آب و هوایی باشد. عمدۀ این ابزارها عبارت‌اند از قرارداد آتی، قرارداد اختیار معامله و سواپ‌. در ادامه قرارداد اختیار معامله مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

قرارداد اختیار معامله

قرارداد اختیار معامله، قراردادی است که درآن یک طرف اختیار (حق) خرید و یا فروش کالایی را از طرف دیگر معامله، خریداری می‌کند. قرارداد اختیار معامله به دو نوع کلی اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می‌شود. در هر کدام از این دو نوع قرارداد، دو طرف خریدار و فروشنده با یکدیگر وارد معامله می‌شوند.

اختیار خرید

خریدار اختیار در قرارداد اختیار خرید، حق خرید یک کالا را در آینده از فروشندۀ اختیار، خواهد داشت. فروشندۀ اختیار نیز در قرارداد اختیار خرید متعهد است زمانی که خریدار اختیار، تمایل به استفاده از حق خود دارد، کالا را به قیمت توافق شده به او بفروشد. به عنوان مثال فرض کنید بازار خرید و فروش خودرو در چند ماهۀ گذشته با سردرگمی روبه‌رو بوده و پیش‌بینی دقیقی در خصوص افزایش یا کاهش قیمت خودرو وجود ندارد. بهروز تمایل به خرید یک دستگاه پراید دارد، ولی پول کامل برای خرید نقدی خودرو، یک ماه آینده در اختیارش قرار خواهد گرفت. همچنین با توجه به تغییرات اخیر قیمت، او نگران افزایش قیمت پراید در یک ماه آینده است. هم اکنون قیمت پراید در بازار 80 میلیون تومان است. بهروز تصمیم می‌گیرد با علی (مالک خودرو پراید که تمایل به فروش آن را دارد) وارد مذاکره شده و قراردادی را با او منعقد کند. در طی این قرارداد بهروز با پرداخت 2 میلیون تومان به علی این حق را خواهد داشت که در ماه آینده بتواند با پرداخت 80 میلیون تومان پراید را از او خریداری کند. در این مثال توجه به این نکته ضروری است که بهروز مبلغ 2 میلیون تومان را بابت خرید این حق پرداخت می‌کند نه به عنوان پیش پرداخت معامله، در نتیجه در صورتی که بخواهد در ماه بعد از این حق استفاده کند، باید برای خرید پراید مبلغ 80 میلیون تومان بپردازد نه 78 میلیون. حال اگر ماه بعد قیمت پراید بیشتر از 8۰ میلیون تومان شود ، بهروز قطعا از حق خود استفاده می‌کند و با پرداخت 8۰ میلیون تومان (قیمتی که ماه قبل توافق کرده بودند) به علی، پراید را از وی دریافت می‌کند. درصورتی که قیمت پراید ماه بعد کمتر از 80 میلیون تومان شود، منطقی نیست که بهروز از حق خود استفاده کند چرا که می‌تواند پراید را در بازار آزاد به قیمت کمتری خریداری کند. در این حالت تنها ضرری که از کاهش قیمت متحمل شده پرداخت 2 میلیون تومان بابت خرید اختیار است.

اختيار فروش

خریدار اختیار در قرارداد اختیار فروش، حق فروش کالا را در آینده به فروشندۀ اختیار معامله، خواهد داشت. فروشندۀ اختیار نیز در قرارداد اختیار فروش متعهد است زمانی که خریدار اختیار، تمایل به استفاده از حق فروش خود دارد، کالا را به قیمت توافق شده از او بخرد.

در ادامه، اختیار فروش با مثال خرید اتومبیل تفسیر می‌شود. تصور کنید بهروز یک ماه بعد قصد فروش پراید خود را دارد. ولی از کاهش یا افزایش قیمت‌ها در بازار خودرو پیش‌بینی دقیقی ندارد. فرض کنید هم اکنون قیمت پراید در بازار 80 میلیون تومان است و او نگران کاهش قیمت و افت قیمت پراید خود است. لذا تصمیم می‌گیرد با محمد وارد مذاکره شده و قراردادی را با او منعقد کند. در طی این قرارداد بهروز این حق را خواهد داشت که پراید خود را ماه آینده به محمد بفروشد و محمد موظف به خرید پراید است. در واقع بهروز با پرداخت 1 میلیون تومان، حق فروش پراید را به قیمت 8۰ میلیون تومان به محمد خواهد داشت. این 1 میلیون تومان بابت خرید این حق پرداخت شده است و تاثیری در قیمت توافقی معامله در ماه آینده ندارد. حال اگر ماہ بعد قیمت پراید کمتر از 8۰ میلیون تومان شده باشد، بهروز از حق خود استفاده می‌کند و محمد موظف است که 8۰ میلیون تومان به بهروز پرداخت کند و پراید را از او بخرد. ولی اگر پس از یک ماه قیمت خودرو افزایش یابد و بیشتر از 8۰ میلیون تومان شود منطقی نیست که بهروز از حق خود استفاده کند چرا که می‌تواند پراید را در بازار آزاد به قیمت بیشتری بفروشد. زیان بهروز در این حالت، 1 میلیون تومانی است که بابت خرید حق فروش، به محمد پرداخت کرده بود.

آمار معاملات قراردادهای اختیار معامله، در سایت بورس کالا قابل مشاهده است.