ابزار مشتقه، یک ابزار مالی است که ارزش آن از چیز دیگری نشأت گرفته است. مشتق مالی یک قرارداد یا ابزار مالی بوده که افزایش یا کاهش ارزش آن مبتنی بر ارزش دارایی دیگری است که از آن مشتق شده است. قیمت قرارداد مشتقات مالی ممکن است مبتنی بر قیمت سهام یا اوراق قرضه، قیمت یک کالای خاص مانند طلا یا نفت، متغیرهای اقتصادی و یا حتی شرایط آب و هوایی باشد. عمدۀ این ابزارها عبارت‌اند از قرارداد آتی، قرارداد اختیار معامله و سواپ‌. در ادامه قرارداد آتی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

قراردادهای آتی

اگر افراد بخواهند چیزی را در آینده با قیمتی که از امروز مشخص می‌شود، تحویل بگیرند، می‌توانند آن محصول را با استفاده از یک قرارداد آتی خریداری کنند. قرارداد آتی یک قرارداد استاندارد است که به منظور کاهش ریسک برای دارایی‌هایی که در طول زمان، قیمت آنها کاهش یا افزایش می‌یابد، طراحی شده است. برای مثال، یک تولیدکننده برای تولید پوشاک خود به پنبه نیاز دارد. اگر بخواهد در آینده در یک یا چند نقطه از زمان با قیمت مشخصی پنبه را دریافت کند، می‌تواند از این قرارداد استفاده کند. برای مثال، این شرکت ممکن است قراردادهای آتی را منعقد کند تا مقدار مشخصی پنبه را در 6، 12 و 24 ماه آینده دریافت کند.

از طرف دیگر، اگر یک تولیدکنندۀ پرتقال بخواهد محصولات خود را هنگام برداشت به یک قیمت مشخص بفروشد، با وجود آنکه ممکن است قیمت پرتقال‌ها قبل از درو کاهش یابد، می‌تواند برای زمان‌های مشخصی در آینده، وارد یک قرارداد آتی شود و از این طریق قیمت فروش پرتقال را تثبیت کند. به عبارت دیگر، قرارداد آتی، قراردادی است که فروشنده براساس آن متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که در حال حاضر تعیین می‌کنند، بفروشد و در مقابل، طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود آن کالا را با آن مشخصات، خریداری کند. در این قراردادها، برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، هر دو طرف به صورت شرط ضمن عقد، متعهد می‌شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بورس کالا بگذارند.

برخی اصطلاحات رایج در مورد قرار داد آتی عبارت‌اند از :

دارایی پایه

اصطلاحاً در قرارداد آتی، کالا یا آن دارایی که قرارداد آتی به پشتوانۀ آن منتشر می‌شود را دارایی پایه می‌گویند. معمولاً در بورس‌های کالایی دنیا، دارایی‌های مختلفی از جمله محصولات کشاورزی، انواع فلزات و انواع فرآورده‌های نفتی به عنوان دارایی پایۀ قرارداد آتی مطرح می‌شود.

موقعیت تعهدی فروش

اصطلاحاً گفته می‌شود کسی که در بورس، قرارداد آتی را به فروش می‌رساند و خود را به تحویل دادن دارایی پایه بر اساس ضوابط استاندارد بورس در تاریخ معینی در آینده متعهد می‌کند، موقعیت فروش یا موقعیت تعهدی فروش اختیار کرده است. اگر این فرد تا تاریخ سررسید قرارداد این موقعیت را حفظ کند ضرورتاً باید دارایی پایه را تحویل دهد.

موقعیت تعهدی خرید

همچنین، فردی که در بورس قرارداد آتی را می‌خرد و خود را متعهد به خرید دارایی پایه براساس ضوابط استاندارد بورس در تاریخ معینی می‌نماید، اصطلاحاً موقعیت خرید یا موقعیت تعهدی خرید اختیار کرده است و اگر تا تاریخ سررسید قرارداد این موضع را حفظ کند ضرورتاً باید دارایی پایه را خریداری کند.

سررسید قرارداد

سررسید قرارداد به معنای موعد تحویل دارایی پایه در قرارداد آتی است. تاریخ سررسید قراردادهای آتی بر روی یک کالا به صورت استاندارد و مشخص توسط بورس تعیین می‌شود و صرفاً برای سررسیدهای معینی که تعیین می‌شود امکان انجام معاملات آتی وجود دارد.

اندازۀ قرارداد

در قراردادهای آتی، اندازۀ هر قرارداد توسط بورس تعیین می‌شود و سرمایه‌گذاران فقط می‌توانند مضرب‌های صحیحی از این مقدار را مورد معامله قرار دهند. به طور مثال در قراردادهای آتی سکۀ طلای بورس کالا که در سال‌های اخیر مورد معامله قرار می‌گرفت، اندازۀ هر قرارداد معادل 10 عدد سکۀ طلای بهار آزادی طرح امام خمینی (ره) بوده است.

با مراجعه به سایت بورس کالا می‌توانید آمار معاملات قراردادهای آتی را مشاهده کنید.