در مطلب قبلی گفته شد افرادی که بخشی از سهام یک شرکت را در اختیار دارند، در واقع صاحبان اصلی شرکت محسوب می‌شوند. بر همین اساس این افراد از امتیازات و حقوق خاصی بهره‌مند هستند. همچنین حقوق مالی، از جمله حق دریافت سود نقدی و حق تقدم نسبت به خرید سهام جدید شرکت به عنوان حقوقی که سهامداران از آن بهره‌مند هستند معرفی شد. در ادامه، حقوق غیر مالی سهامداران مورد بررسی قرار می‌گیرد.
حقوق غیرمالی
حقوق غیرمالی سرمایه‌گذاران در بورس را می‌توان در شش بخش مورد بررسی قرار دارد که عبارت‌اند از:
- حق فروش سهام
اولین و بدیهی‌ترین حق یک سهامدار این است که در هر زمان، بتواند سهام خود را به قیمت روز بازار سهام بفروشد. نکتۀ قابل توجه اینکه، فروش سهام به شرطی امکان‌پذیر است که نماد معاملاتی سهام موردنظر به دلایل قانونی مانند برگزاری مجمع شرکت و یا نیاز به ارائۀ اطلاعات حائز اهمیت به منظور شفاف‌سازی وضعیت شرکت، متوقف نشده باشد.
- حق رأی در خصوص تصمیمات کلیدی شرکت
همان طور که قبلاً توضیح دادیم، سهامداران یک شرکت به نسبت سهامی که در اختیار دارند، مالک شرکت محسوب شده و بنابراین، حق دارند در تصمیم‌گیری‌های اساسی و مهم شرکت، مشارکت کنند. به این حق، اصطلاحاً حق رأی گفته می‌شود.
برای مثال، سهامداران حق دارند با حضور در مجامع عادی و یا فوق‌العاۀ شرکت، دربارۀ این مسائل رأی دهند:
- شرایط و نحوۀ انتخاب مدیران شرکت؛
- میزان پاداش و مزایای پرداختی به اعضای هیأت مدیره؛
- تصویب یا عدم تصویب صورت‌های مالی شرکت؛
- افزایش یا کاهش سرمایه و یا انحلال شرکت؛
- تعیین بازرس قانونی شرکت؛
- میزان سود نقدی قابل پرداخت به سهامداران.
بدیهی است هریک از سهامداران، به میزان سهم خود می‌تواند در تصمیم‌های اساسی شرکت مؤثر باشد، بنابراین، سهامدارانی که تعداد سهام بیشتری در اختیار دارند، در این تصمیم‌گیری‌ها اثرگذاری بیشتری خواهند داشت.
- حق اطلاع
یکی از مهم‌ترین حقوق سهامداران، حق اطلاع است، به این معنا که سهامداران یک شرکت حق دارند از آنچه در شرکت می‌گذرد مطلع باشند. بنابراین شرکت‌های پذیرفته شده در بورس یا فرابورس موظف‌اند بر اساس مقررات مربوطه، اطلاعات مورد نیاز سهامداران را منتشر کنند. مهم‌ترین مواردی که سهامداران حق دارند از آن مطلع باشند عبارت‌اند از:
- حق اطلاع از وضعیت صورت‌های مالی شرکت و اظهار نظر حسابرس و بازرس قانونی شرکت در خصوص صورت‌های مالی؛
- حق اطلاع از زمان و مکان برگزاری مجامع عادی و فوق‌العادۀ شرکت؛
- حق اطلاع از دستور جلسۀ مجامع؛
- حق اطلاع از امور مربوط به انحلال و یا تصفیۀ شرکت.
- حق شرکت در مجمع
سهامداران شرکت، حتی اگر تنها یک برگه سهم از سهام آن شرکت را در اختیار داشته باشند، حق دارند در مجامع عادی و یا فوق‌العادۀ آن شرکت حضور پیداکرده و در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت داشته باشند. همچنین در صورتی که سهامدار نتواند خودش شخصاً در مجمع شرکت حاضر شود، می‌تواند فردی را به عنوان وکیل یا قائم مقام قانونی خود، برای شرکت در مجمع معرفی نماید. طبیعتاً در چنین حالتی، ارائۀ وکالت‌نامۀ قانونی از سوی وکیل سهامدار، ضروری است.
- حق نظارت بر شرکت
سهامداران حق دارند بر امور و فعالیت‌های روزمرۀ شرکت، نظارت کرده و در صورت اطمینان از بروز تخلف از سوی مدیران شرکت، برای جلوگیری از آن اقدام کنند. برای مثال در صورتی که برخی معاملات در شرکت برخلاف ضوابط قانونی، انجام گرفته باشد، سهامداران می‌توانند ابطال معاملات مذکور را از دادگاه درخواست کنند. طبیعتاً اگر بر اثر معاملات غیرقانونی، به منافع سهامداران شرکت خسارت وارد شده باشد، مدیرعامل و اعضای هیأت‌مدیره مسئول جبران این خسارت‌ها خواهند بود.
- حق شکایت
سهامداران یک شرکت حق دارند با توجه به نوع تخلفات احتمالی مدیران شرکت، از مدیران شرکت به مراجع قانونی شکایت کنند. در مجموع، سهامداران سه نوع حق شکایت دارند:
الف. حق شکایت کیفری: شکایت کیفری به آن دسته از اقدامات مربوط می‌شود که بر اساس قانون، جرم شناخته شده‌اند. برای مثال، قانون‌گذار اقدامات زیر را جرم دانسته است:
- خودداری از ارائۀ اطلاعات مهم شرکت به بورس؛
- سوء استفادۀ مدیران شرکت از اطلاعات نهانی؛
- خرید و فروش سهام بر اساس اطلاعات نهانی؛
- افشا و انتشار اطلاعات با اهمیت، به صورت غیرقانونی؛
- دست‌کاری قیمت سهام.
بدیهی است در صورتی که مدیرعامل و یا اعضا هیأت مدیرۀ شرکت یکی از این جرائم را مرتکب شوند، سهامداران می‌توانند از آن به مراجع قضایی و یا سازمان بورس، شکایت کنند. بنابراین شکایت کیفری به طور مشخص مربوط به ارتکاب جرائم توسط مدیران شرکت است.
ب. حق شکایت حقوقی: در صورتی که مدیران شرکت از پرداخت سود نقدی به سهامداران در مهلت مقرر، یعنی حداکثر 8 ماه پس از برگزاری مجمع عادی سالیانه، خودداری کنند، سهامداران آن شرکت می‌توانند از شرکت شکایت کنند. نحوۀ شکایت به این صورت است که سهامدارانی که شرکت آن‌ها عضو کانون نهادهای سرمایه‌گذاری یا شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت باشد به کانون‌های مذبور مراجعه می‌نمایند و سایر سهامداران نیز به کانون‌های کارگزاران بورس و اوراق بهادار مراجعه کرده و شکایت خود را مطرح می‌کنند. در صورتی که علی رغم پیگیری نهادهای مذکور، شرکت باز هم از پرداخت سود خودداری کرد، سهامداران شرکت باید شکایت خود را از طریق سایت اینترنتی هیأت داوری سازمان بورس به نشانی www.davari.seo.ir مطرح کنند.
رأی صادر شده توسط هیأت داوری قطعی است و شرکت در صورت محکوم شدن در هیأت داوری، نه تنها سود معوق سهامداران، بلکه خسارت‌های وارد شده به آنان را هم باید پرداخت نماید.
بنابراین، شکایت حقوقی به طور مشخص مربوط به خودداری شرکت از پرداخت سود نقدی سهامداران است.
پ. حق شکایت انضباطی: سهامداران علاوه بر شکایت کیفری و حقوقی، می‌توانند در صورت مشاهدۀ نقص قوانین و مقررات مربوط، اقدام به شکایت انضباطی نمایند. به عنوان مثال، یکی از تخلفات انضباطی، عدم افشای فوری اطلاعات مهم شرکت است. در صورتی که سهامداری با این مسأله مواجه شود، می‌تواند شکایت خود را از طریق پایگاه اینترنتی «سامانۀ شکایات» سازمان بورس و اوراق بهادار به نشانی www.shekayat.seo.ir مطرح نماید. بر اساس قانون بازار اوراق بهادار، کمیته رسیدگی به تخلفات سازمان بورس و درنهایت هیأت مدیرۀ سازمان، به تخلفات انضباطی مدیران شرکت‌ها رسیدگی کرده و در صورت اثبات تخلف، مدیران شرکت را با مجازات‌های انضباطی زیر تنبیه می‌کند:
- تذکر و اخطار شفاهی و کتبی؛
- تعلیق موقت یا لغو دائم مجوز فعالیت؛
- سلب صلاحیت مدیر متخلف؛
- توقف موقت معاملات و یا لغو دائم پذیرش شرکت در بورس یا فرابورس؛
- اعلام عمومی آرای انضباطی صادر شده
سازمان بورس و اوراق بهادار همچنین می‌تواند شرکت‌های متخلف و مدیران آن‌ها را به پرداخت جریمه نقدی از یک‌میلیون یا صد میلیون تومان محکوم کند که این رأی، قطعی و لازم الاجراست.
