افرادی که بخشی از سهام یک شرکت را در اختیار دارند، در واقع صاحبان اصلی شرکت محسوب می‌شوند. بر همین اساس این افراد از امتیازات و حقوق خاصی بهرهمند هستند که به وسیلۀ قانون مدیریت میشود و از طریق اساسنامه یا تصمیم نهادهای شرکت نمی‌‌توان این حقوق را نقض نمود. در یک طبقه‌بندی کلی می‌توان گفت که سرمایه‌گذاران از دو نوع حقوق برخوردار هستند: 1. حقوق مالی 2. حقوق غیرمالی. در این مطلب حقوق مالی به عنوان یکی از حقوق سهامداران مورد بررسی قرارمی‌گیرد.
حقوق مالی
منظور از حقوق مالی، آن دسته از حقوق سرمایه‌گذاری است که جنبۀ مادی دارد. مهم‌ترین حقوق مالی که سرمایه‌گذار در بورس از آنها برخوردار میشود عبارت‌اند از:
حق دریافت سود نقدی
همان طور که در مطالب قبلی گفته شد، شرکت‌هایی که سهامشان در بورس یا فرابورس خرید و فروش میشود در پایان سال مالی، مجمع سالیانه برگزار کرده و در مورد مسائل مختلفی از جمله میزان تقسیم سود، تصمیمگیری می‌کنند. شرکت‌ها موظف هستند حداکثر ظرف مدت 8 ماه پس از برگزاری مجمع عادی سالیانه، سودی را که در مجمع تصویب شده است، به سهامداران پرداخت کنند. اگر شرکت در مهلت تعیین شده، سود سهامداران را پرداخت نکند، سهامداران می‌توانند از آن شرکت شکایت کرده و سود خود را دریافت کنند.
نحوۀ شکایت هم به این صورت است که سهامدارانی که شرکت آنها عضو کانون نهادهای سرمایه‌گذاری یا شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت باشد به کانون‌های مزبور مراجعه می‌نمایند و سایر سهامداران نیز به کانون‌های کارگزاران بورس و اوراق بهادار مراجعه کرده و شکایت خود را مطرح می‌کنند. اگر با وجود پیگیری کانون‌های مذکور، شرکت بازهم از پرداخت سود خودداری کرد، سهامداران شرکت می‌توانند شکایت خود را از طریق سایت اینترنتی www.davari.seo.ir به دبیرخانه هیئت داوری سازمان بورس و اوراق بهادار مطرح و از این طریق، موضوع را پیگیری کنند. هیئت داوری سازمان بورس که متشکل از یک قاضی منصوب ریاست قوۀ قضائیه و دو متخصص مالی و اقتصادی است، به شکایت سهامداران رسیدگی کرده و در صورت احراز حقوق آنان، شرکت را به پرداخت اصل سود و خسارت‌های وارده، محکوم می‌کند. لازم به ذکر است آراء صادره از سوی هیئت داوران سازمان بورس، قطعی و لازم الجرا است.
حق تقدم نسبت به سهامداران قبلی در افزایش سرمایه
شرکت‌هایی که سهامشان در بورس یا فرابورس معامله میشود، گاهی اوقات برای تأمین منابع مالی مورد نیازشان، سهام جدید منتشر کرده و از طریق فروش این سهام در بورس، سرمایۀ خود را افزایش می‌دهند. در جریان افزایش سرمایه شرکت‌ها، سهامداران فعلی شرکت به نسبت سهام خود، در اولویت خرید سهام جدید قرار دارند، به این معنا که سهام جدید شرکت نیز باید ابتدا به سهامداران فعلی همان شرکت عرضه شود و در صورت عدم تمایل آنها برای خرید سهام جدید، این سهام به سایر سرمایه‌گذاران واگذار گردد. در این شرایط، شرکت به سهامداران فعلی خود اوراق حق تقدم می‌دهد تا با استفاده از این اوراق، بتوانند سهام جدید را خریداری کنند.
اهمیت این موضوع نیز از آن جهت است که سهام جدید منتشر شده توسط شرکت بر اساس قانون، با قیمت اسمی یعنی 100 تومان منتشر میشود، در حالی که ممکن است قیمت سهام آن شرکت در بورس به دلیل عملکرد موفق آن شرکت، بیشتر از 100 تومان، مثلاً 150 تومان باشد. طبیعتاً در این شرایط، سهامداران فعلی شرکت در صورت مشارکت در فرآیند افزایش سرمایه، به ازای هر سهم 50 تومان سود به دست می‌آورند
در خصوص اوراق حق تقدم سهام، دو نکته قابل ذکر است:
نکته اول: سهامداران فعلی شرکت در صورت عدم تمایل به مشارکت در افزایش سرمایه، حداقل 60 روز مهلت دارند تا اوراق حق تقدم خود را در بورس یا فرابورس فروخته و از سود فروش این اوراق بهرهمند شوند. قیمت اوراق حق تقدم سهام در بورس معمولاً با مابه‌التفاوت قیمت فعلی آن سهم در بورس و ارزش آن سهم یعنی 100 تومان، برابر است.
نکته دوم: در صورتی که سهامداران فعلی شرکت در مهلت تعیین شده که اصطلاحاً پذیره‌نویسی نام دارد، نه سهام جدید را خریداری کنند و نه اوراق حق تقدم خود را در بورس یا فرابورس بفروشند، باز هم حق آنها محفوظ است. زیرا شرکت پس از پایان مهلت تعیین شده، سهام باقیمانده را در بورس یا فرابورس به قیمت روز فروخته و مبلغ حاصل از فروش را پس از کسر ارزش اسمی و هزینه‌های مربوط، به حساب سهامداران واریز می‌کند.
در این نوشته، یکی از انواع حقوق سهامداران تحت عنوان حقوق مالی، معرفی شد. در مطلب بعدی حقوق غیر مالی به عنوان یکی دیگر از حقوق سهامداران مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
