در مطلب قبلی بیان شد که برای افرادی که قصد دارند در بورس سرمایه‌گذاری کنند، آشنایی با مفاهیم و اصطلاحات رایج در بازار، بسیار اهمیت دارد و برخی از اصطلاحات رایج نیز معرفی شد. در ادامه، چند اصطلاح دیگر تشریح خواهد شد.

سود هر سهم (EPS)

اگر کل سودی که شرکت در پایان سال مالی خود به دست می‌آورد‌، بر تعداد سهام منتشر شده توسط شرکت تقسیم گردد، عدد حاصل بیانگر سود هر سهم است. برای مثال، اگر براساس اطلاعات مندرج در صورت سود و زیان، کل سود خالص شرکت در پایان سال مالی ۵۰۰ میلیون تومان و تعداد سهام شرکت هم یک میلیون سهم باشد، سود هر سهم ۵۰۰ تومان خواهد بود.

سود تقسیمی هر سهم (DPS)

در مطالب قبلی گفته شد که شرکت‌ها، لزوماً همۀ سودی را که در پایان سال مالی به‌دست می‌آورند، بین سهامداران توزیع نمی‌کنند و بخشی از آن را برای اجرای برنامه‌های توسعه‌ای شرکت نگه می دارند. به میزان سودی که به ازای هر سهم، بین سهامداران توزیع می‌گردد، سود تقسیمی هر سهم یا اصطلاحاًDPS می‌گویند. اگر در مثال قبل، شرکت به ازای هر سهم، ۳۰۰ تومان از ۵۰۰ تومان سود را توزیع کند، DPS شرکت ۳۰۰ تومان خواهد بود. تصمیم‌گیری در خصوص میزان تقسیم سود، در مجمع عادی سالیانه و با رأی‌گیری از سهامداران انجام می‌شود. پس از تصویب مبلغ سود تقسیمی، شرکت موظف است حداکثر ظرف مدت ۸ ماه، این مبلغ را به سهامداران بپردازد. البته معمولاً شرکت‌ها سود سهامداران خرد را زودتر از این موعد، پرداخت می‌کنند. منظور از سهامداران خرد، سهامدارانی است که در مقایسۀ سهامداران عمده، تعداد کمی از سهام شرکت را در اختیار دارند. سود تقسیمی هر سهم، به افرادی تعلق می‌گیرد که در زمان برگزاری مجمع شرکت، سهام آن شرکت را در اختیار داشته باشند.

لازم به ذکر است که شرکت‌ها سیاست‌های متفاوتی در خصوص تقسیم سود دارند؛ برخی ترجیح می‌دهند بیشتر سود سهام را بین سهامداران تقسیم کنند، اما برخی دیگر درصد کمی از سود را تقسیم کرده و بخش عمدۀ آن را به تأمین نقدینگی مورد نیاز برای انجام طرح‌های توسعه‌ای، اختصاص می‌دهند. سرمایه‌گذاران باید هنگام انتخاب سهام، به سیاست شرکت در توزیع سود توجه داشته باشند. برای مثال، افرادی که دریافت سود مستمر برای آنها مطلوبیت دارد، ترجیح می‌دهند سهام شرکت‌هایی را خریداری کنند که سود تقسیمی آنها بیشتر است، اما افرادی که دید بلندمدت‌تری دارند، بیشتر تمایل دارند سهم شرکت‌هایی را خریداری کنند که بخش عمدۀ سود سالیانه را صرف توسعۀ فعالیت‌های شرکت می‌کنند.

پیش‌بینی سود

شرکت‌ها معمولاً در پایان هر سال مالی، بودجۀ سال آیندۀ خود را منتشر می‌کنند. یکی از مهم‌ترین اطلاعات مندرج در بودجۀ شرکت‌ها، پیش‌بینی مقدار سود هر سهم است، به عنوان مثال، شرکت «الف» در پایان سال ۱۳۹۱ پیش‌بینی می‌کند که در پایان سال مالی ۱۳۹۲، به ازای هر سهم، ۱۰۰ تومان سود به‌دست آورد. این پیش‌بینی برای سرمایه‌گذاران حائز اهمیت است، زیرا می‌تواند چشم انداز شرکت را حداقل برای یک سال آینده، مشخص نماید.

تعدیل سود

شرکت‌های پذیرفته‌ شده در بورس موظف‌اند به صورت مستمر، عملکرد واقعی خود را بررسی کرده و ضمن مقایسۀ عملکرد واقعی با بودجۀ پیش‌بینی شده، پیش‌بینی جدید خود از میزان سودآوری شرکت را براساس عملکرد واقعی به سرمایه‌گذاران منعکس کنند. به عنوان مثال، شرکت الف پیش‌بینی کرده است که در پایان سال مالی ۱۳۹۲، ۱۰۰ تومان سود به ازای هر سهم به‌دست آورد اما پس از گذشت سه ماه از فعالیت شرکت و با بررسی عملکرد این سه ماه، پیش‌بینی خود را تغییر داده و از ۱۰۰ تومان به ۱۱۰ تومان افزایش می‌دهد. همین شرکت ممکن است پس از بررسی عملکرد شش ماهۀ خود، به این نتیجه برسد که سود ۱۱۰ تومانی قابل تحقق نیست و پیش‌بینی سود شرکت، باید به ۹۵ تومان کاهش یابد. تغییرات این چنینی در سود پیش‌بینی شده را اصطلاحاً تعدیل سود می‌گویند. سرمایه‌گذاران باید همواره در تصمیم‌گیری‌های خود، به تعدیل سود سهام توجه داشته باشند.

درصد تحقق سود

شرکت الف را در نظر بگیرید. این شرکت در ابتدای سال ۹۲ پیش‌بینی کرده بود که در پایان سال، ۱۰۰ تومان سود به ازای هر سهم به‌دست آورد. اگر در پایان سال، میزان سود تحقق‌یافتۀ این شرکت به ازای هر سهم، ۹۵ تومان باشد، به این معناست که شرکت الف توانسته است ۹5 درصد سود پیش‌بینی شدۀ خود را محقق کند. هر اندازه درصد تحقق سود یک شرکت بالاتر باشد، نشان‌دهندۀ پیش‌بینی دقیق‌تر و عملکرد بهتر آن شرکت خواهد بود.

 صف خرید و صف فروش

وقتی حجم تقاضا برای یک سهم در بورس، از حجم عرضۀ آن سهم بیشتر باشد، برای آن سهم صف خرید تشکیل می شود. تشکیل صف خرید برای یک سهم نشان‌دهندۀ اقبال سرمایه‌گذاران به آن سهم است. در نقطۀ مقابل، وقتی حجم عرضۀ یک سهم در بورس، بیشتر از حجم تقاضا برای آن سهم باشد، برای سهم مذکور صف فروش شکل می‌گیرد. تشکیل صف فروش برای یک سهم، می‌تواند حاکی از بی‌رغبتی سرمایه‌گذاران به آن سهم باشد.

البته ذکر این نکته ضروری است که هر اندازه میزان نقدشوندگی در بورس بیشتر باشد، از حجم صف‌های خرید و فروش سهام در آن کاسته خواهد شد زیرا در همۀ شرایط اعم از افزایش و کاهش قیمت سهام، همواره متقاضی برای سهام وجود دارد. در بورس ایران نیز در سال‌های اخیر، میزان نقدشوندگی بازار، افزایش یافته و از حجم صف‌های خرید و فروش، تا حد زیادی کاسته شده است.

نکتۀ مهم دربارۀ صف خرید و فروش این است که با توجه به تأثیر لحظه‌ای و بسیار سریع اطلاعات بر میزان عرضه و تقاضای سهام در بورس، معمولاً بلافاصله پس از انتشار اطلاعات حائز اهمیت در خصوص سهام، صف خرید یا فروش سهم، تشکیل می‌شود. بنابراین سرعت عمل سرمایه‌گذاران در تصمیم‌گیری برای خرید و فروش یک سهم در موفقیت آنها برای سرمایه‌گذاری بسیار حائز اهمیت است. به طور مثال اگر نرخ سیمان تاکنون کنترل شده است و در حال حاضر، خبری در خصوص آزادسازی نرخ سیمان منتشر شود، این خبر می‌تواند موجب انتظار سرمایه‌گذاران برای درآمد و سودآوری شرکت‌های سیمانی و در نتیجه، افزایش تقاضای آنها برای خرید سهام شود و همین امر، در فاصلۀ کوتاهی، تشکیل صف خرید و افزایش قیمت سهام شرکت‌های سیمانی را به دنبال خواهد داشت.

دامنه نوسان
 منظور از دامنۀ نوسان، حداکثر افزایش یا کاهشی است که قیمت سهام شرکت، در یک روز می تواند داشته باشد. در حال حاضر، دامنۀ نوسان قیمت سهام به شرح جدول زیر است.

حجم مبنا

حجم مبنا، حداقل تعداد سهام شرکت است که باید در طول روز، معامله شود تا قیمت آن سهم براساس سقف دامنۀ نوسان، افزایش یا کاهش یابد. بنابراین، در صورتی که تعداد سهام معامله شدۀ یک شرکت در طول روز، کمتر از حجم مبنا باشد، به همان نسبت درصد نوسان قیمت آن نیز کاهش خواهد یافت. هدف از تعیین حجم مبنا، این است که سرمایه‌گذاران اطمینان داشته باشند نوسانات قیمت سهام، در نتیجۀ خرید و فروش تعداد مشخص و قابل توجهی از سهام صورت گرفته است.

قیمت پایانی سهم

قیمت پایانی سهام یک شرکت، در واقع میانگین قیمت‌هایی است که سهم در طول روز، براساس آن قیمت‌ها مورد معامله قرار گرفته است. البته سامانۀ معاملاتی بورس پس از محاسبۀ میانگین قیمت سهم در طول روز، به صورت خودکار بررسی می‌کند که آیا میزان معاملات سهم نیز به اندازۀ مبنا بوده است یا خیر. اگر حجم معاملات سهم حداقل به اندازۀ حجم مبنا بوده باشد، میانگین محاسبه شده، به عنوان قیمت پایانی سهم در سامانه معاملات ثبت خواهد شد، اما اگر حجم معاملات سهم از حجم مبنا کمتر باشد، به همان نسبت از میزان افزایش یا کاهش قیمت سهم هم کاسته شده و قیمت پایانی، بر این اساس محاسبه و در سامانۀ معاملات ثبت می شود.

به عنوان مثال، فرض کنید قیمت سهم الف در ابتدای روز شنبه، ۲۰۰ تومان و میانگین قیمت معاملات این سهم در همان روز ۲۰۹ تومان باشد. بنابراین، میانگین قیمت سهم در پایان روز شنبه، در مقایسه با ابتدای روز، ۹ تومان رشد داشته است. حال اگر تعداد سهام معامله شدۀ شرکت الف در طول روز شنبه، برابر با حجم مبنا باشد، قیمت پایانی سهم در روز شنبه، همان ۲۰6 تومان خواهد بود، اما اگر تعداد سهام معامله شدۀ شرکت الف، تنها معادل نصف حجم مبنای تعیین شده برای این سهم باشد، طبیعتاً میزان افزایش سهم نیز از 6 تومان، به ۳ تومان کاهش یافته و قیمت پایانی سهم در روز شنبه، ۲۰۳ تومان تعیین خواهد شد. بنابراین، قیمت شروع معاملات سهم شرکت الف در روز بعد، یعنی یکشنبه همان ۲۰۳ تومان خواهد بود. در شکل زیر که مربوط به سایت www.tsetmc.com اکثر اصطلاحات ذکر شده قابل مشاهده است.