در این نوشته، یکی دیگر از انواع اوراق بهادار قابل معامله در بورس، معرفی خواهد شد؛ این اوراق بهادار که به نوعی، وابسته به سهام محسوب می‌شود، گواهی حق تقدم خرید سهام نام دارد.
در تشریح مزایای سهام، گفته شد که یکی از این مزایا در مقایسۀ با سایر انواع اوراق بهادار این است که سهامداران شرکت به نسبت سهم خود، مالک آن شرکت محسوب می‌شوند و در خرید سهام جدید شرکت نیز در اولویت قرار دارند که به این اولویت، حق تقدم خرید سهام می‌گویند.
به عنوان مثال، فرض کنید شرکت «الف» که دارای ۱۰ میلیارد تومان سرمایه است قصد دارد با انتشار سهام جدید در بورس، سرمایۀ خود را %۲۰ افزایش داده و از ۱۰ میلیارد تومان، به ۱۲ میلیارد تومان برساند. با توجه به اینکه قیمت اسمی هریک از سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، ۱۰۰ تومان است بنابراین شرکت مذکور برای آنکه سرمایۀ خود را دو میلیون تومان افزایش دهد، باید ۲۰ میلیون سهم ۱۰۰ تومانی منتشر کند. در این حال سهامداران فعلی شرکت الف برای خرید سهام جدید، حق تقدم دارند و می‌توانند به میزان ۲۰ درصد تعداد سهام فعلی خود (یعنی متناسب با درصد افزایش سرمایۀ شرکت)، سهام جدید با قیمت ۱۰۰ تومان خریداری کنند. بنابراین اگر فردی مالک ۱۰،۰۰۰ سهم شرکت الف باشد می‌تواند ۲۰۰ سهم جدید با قیمت اسمی ۱۰۰ تومان خریداری کند.
همان گونه که در مطالب قبلی اشاره شد، قیمت سهام اغلب شرکت‌ها در بورس، بیشتر از قیمت اسمی آنها است. به عنوان مثال، اگرچه قیمت اسمی سهام شرکت الف ۱۰۰ تومان است اما ممکن است قیمت این سهم در بورس، ۱5۰ تومان باشد. در این صورت، قیمت بازار سهام شرکت الف، ۵۰ تومان بیشتر از قیمت اسمی آن خواهد بود، بنابراین، سهامداران فعلی این شرکت با خرید سهام جدید در واقع ۵۰ تومان به ازای هر سهم سود به دست می آورند، سودی که تنها به سهامداران فعلی شرکت تعلق دارد.
نحوۀ استفاده از حق تقدم
پس از آنکه موضوع افزایش سرمایۀ شرکت به تصویب رسید، آگهی آن در روزنامۀ کثیرالانتشاری که به عنوان روزنامۀ رسمی شرکت انتخاب شده، منتشر می‌شود تا همۀ سهامداران از این تصمیم مطلع شوند. همچنین فرمی برای سهامداران شرکت ارسال شده و از آنها درخواست می‌شود تا در صورت تمایل به استفاده از حق تقدم خود برای خرید سهام جدید، فرم مذکور را تکمیل و برای شرکت ارسال نمایند. به این فرم، اصطلاحاً گواهی حق تقدم خرید سهام گفته می‌شود.
سهامداران شرکت پس از دریافت گواهی حق تقدم خرید سهام، ممکن است به یکی از سه روش زیر اقدام نمایند:
1- فرم مذکور را در مهلت تعیین شده (که حداقل 60 روز است) تکمیل و برای شرکت ارسال کنند. این اقدام به منزلۀ تمایل سهامدار به مشارکت در افزایش سرمایۀ شرکت است. بنابراین وی باید علاوه بر تکمیل فرم، مبلغ اسمی سهام را به حساب شرکت واریز نماید. در تصویر زیر نمونه‌ای از اعلامیۀ مهلت استفاده از حق تقدم خرید سهام، قابل مشاهده است.
2- برخی از سهامداران ممکن است به علت عدم اطلاع از افزایش سرمایۀ شرکت و یا هر دلیل دیگر، در مهلت تعیین شده هیچ اقدامی نکنند. در این حالت، شرکت پس از پایان مهلت مقرر، سهام باقیمانده را با قیمت روز بازار، در بورس فروخته و مابه‌التفاوت قیمت اسمی و قیمت بازار را به حساب سهامدارانی که از حق تقدم خود استفاده نکرده اند، واریز می‌نماید. تصویر زیر نمونه‌ای از آگهی نتایج حاصل از فروش حق تقدم استفاده نشده است.
3- برخی از سرمایه گذاران نیز گواهی حق تقدم خرید سهام خود را در بورس می فروشند. مطابق تصویر زیر، با مراجعه به آدرس www.fipiran.com و انتخاب حق تقدم از منوی بازار، حق تقدم‌های معامله شده در روز جاری قابل مشاهده است.
پس از انتخاب حق تقدم از منوی بازار، صفحه‌ای مشابه تصویر زیر قابل رؤیت است.
